Op maandag 19 september is een podiumgesprek met het thema ‘Vrede Verbindt’ gehouden in het kader van de Vredesweek. Ekkehard Muth (pastor van de Boskapel) opende het podiumgesprek. Na deze inleiding is Klaas van Egmond in gesprek gegaan met de gespreksleider Arjan Broers en met de aanwezigen.
Prof. ir. Klaas van Egmond is sinds 1 januari 2008 full time faculteitshoogleraar Geowetenschappen aan de Universiteit van Utrecht. In de daaraan voorafgaande periode was hij als bijzonder hoogleraar Milieukunde reeds aan de UU verbonden. Klaas van Egmond is samen met collega Herman Wijffels initiatiefnemer van het Sustainable Finance Lab, een denktank van economen die zich richt op het begrijpen van de financiële crisis en het formuleren van duurzame oplossingen.
Van Egmond begint zijn inleiding met de opmerking dat oorlog en vrede alles te maken heeft met het niet in evenwicht zijn van de elementen. Zodra iets niet in evenwicht is ontstaat er chaos. Ons milieu raakt bijvoorbeeld uit haar evenwicht.
We hebben thans te maken met klimaatveranderingen. Door de klimaatveranderingen ontstaat er op het platteland in Syrië droogte. Mensen trekken vervolgens naar de stad. Mensen vanuit verschillende religieuze stromingen, met hun eigen waarden en normen. Dat brengt problemen met zich mee. Niet zo zeer het hebben van verschillende waarden en normen is de oorzaak van de conflicten, maar wel het vasthouden aan de eigen waarde als zijnde de enige echte waarde. Het uit balans zijn is de oorzaak van oorlog. In het weer in balans brengen, het verbinden, ligt dan ook de kiem van de vrede.
Door middel van de navolgende dia ligt hij toe waarom de wereld slechts kan bestaan bij de gratie van het evenwicht tussen de fundamentele krachten.
Van Egmond schetst twee assen: een horizontale tussen ‘de ander’ en ‘ik’ en een verticale tussen ‘het materiële’ en ‘het ideële’. Mensen die aan de onderkant zitten leven in het materiële. Zij denken alleen gelukkig te worden door veel bezit. Zij streven het hebben van nog meer bezit na. Gezien vanuit de milieukant, kan de aarde dat niet aan. Grondstoffen raken uitgeput. Ook gezien vanuit de kant van oorlog en vrede kan de wereld dat niet aan. Het is de oorzaak van chaos en conflicten.
Mensen die geheel aan de bovenkant zitten gaan zweven, zijn als het ware niet meer van deze wereld. Zij zijn alleen maar bezig met hun eigen waarden. Andere waarden krijgen geen plek meer. Daar ligt de kern van grote wereld problemen.
Ook op de horizontale as moet er sprake zijn van evenwicht. Wanner je teveel aan de rechte kant zit waar jouw ego heel belangrijk is, wordt je de bron van conflicten. Je hebt geen oog voor de ander. Te veel naar links betekend dat je mee gaat in de massa. Doet wat de massa van je vraagt. Je denkt niet meer na. Ook dat kan tot rampen leiden.
Door verbindingen te leggen tussen de horizontale en de verticale as, door als het ware in het midden te zitten, kunnen we vrede scheppen.
We spreken over fundamentalisme. We bedoelen het moslim fundamentalisme van IS, maar realiseren ons onvoldoende dat er ook sprake is van fundamentalisme wanneer we te veel bezig zijn met het idealisme en het immateriële. Alleen onze eigen waarden zijn van belang. Waarden van anderen zijn per definitie fout: de kern van oorlog.
Door alleen de eigen waarde te zien zijn de catastrofes uit de geschiedenis te begrijpen. Tijdens de Middeleeuwen domineerden eenzijdig collectief-geestelijke waarden in de vorm van de institutionele katholieke (‘universele’)kerk. Het bijbehorende idee dat er één waarheid zou zijn, liep uit op de brandstapel; ‘dood aan de ongelovigen’.
Vrede ontstaat wanner we het evenwicht tussen de fundamentele krachten bewaren. Vrede blijft bewaard wanneer we steeds in verbinding met de ander blijven. Van Egmond geeft als voorbeeld de verbinding die er moet bestaan tussen de valk en de valkenier. De valk mag rond vliegen zolang hij maar in verbinding blijft met de valkenier. Vliegt hij te ver weg, zodat de verbinding verloren gaat, dan ontstaan er problemen. De valk raakt verward en kan verkeerde keuzes maken. De valk wordt ineens een gevaarlijk dier.
Na de inleiding van Klaas van Egmond, worden de aanwezigen door Arjan Boers uitgenodigd om met elkaar en met de inleider in gesprek te gaan.
Arjan begint met de vraag te stellen of wij in een angstige tijd leven.
Het beangstigt een aantal personen dat we in Nederland zo nadrukkelijk op ons zelf gericht zijn en kennelijk niet naar de wereldproblemen durven te kijken laat staan bij te dragen aan een oplossing. We gaan de milieuproblemen uit de weg. Vluchtelingen mogen overal naar toe behalve naar Nederland. We polariseren als nooit te voren.
Ook Van Egmond wijst op het met een grote boog om de werkelijke problemen heen lopen. De klimaatverandering is een groot probleem, maar Nederland werkt niet aan echte oplossingen. In politiek Den Haag is men gericht op economische groei met als gevolg dat de milieuvraagstukken naar de achtergrond worden gedreven. Te veel worden boodschappen genegeerd of niet op hun waarde geschat. Ook in de kunst zit een boodschap, die gezien moet worden. Wanneer we naar een toneelstuk, musical of concert gaan en we weten niets anders op te merken dan: “het was leuk” dan gaan we voorbij aan de waarde (de diepere inhoud) van die voorstelling. Ook sprookjes (bijv. het sprookje van Assepoester) willen ons wat zeggen. We moeten stilstaan bij die boodschap en er niet aan voorbij gaan.
Van Egmond betoogt dat voor een duurzame ontwikkeling een democratisch bestel en een normatief kader nodig is, waarover een redelijke mate van overeenstemming bestaat. Duurzame ontwikkeling is dan een ontwikkeling waarbij de middelpuntzoekende krachten sterker zijn dan de middelpuntvliedende. De middelpuntzoekende krachten sturen de ontwikkeling naar het midden van het integrale mens- en wereldbeeld. Omdat in de buurt van dat midden de samenhang tussen de verschillende waardeoriëntaties intact blijft, geven de waarden in dit gebied de menselijke waardigheid weer. In dat gebied kan de mens in ‘werkelijke’ vrijheid functioneren, zoals hij blijkbaar bedoeld is. In dat gebied blijft de mens ook ver van catastrofes. In dat gebied is vrede.
Jan Revenberg